ضمانت‌نامه بانکی چیست؟ تعریف، انواع، کارکردها و تفاوت با وجه التزام

ضمانت‌نامه بانکی یک تعهد مالی غیرقابل‌انکار از سوی بانک است که در صورت تخلف پیمانکار، بانک موظف به پرداخت وجه آن به ذی‌نفع است. در این مقاله شرایط صدور، امکان تضمین ضمانت‌نامه، تفاوت با وجه التزام و نکات مهم حقوقی را بررسی می‌کنیم.

ضمانت‌نامه بانکی چیست؟

ضمانت‌نامه بانکی یک تعهد مستقل و الزام‌آور است که بانک به درخواست مشتری خود (معمولاً پیمانکار) صادر می‌کند و به موجب آن بانک متعهد می‌شود در صورت قصور یا عدم انجام تعهد مشتری، مبلغ معینی را بدون نیاز به اثبات تخلف به ذی‌نفع پرداخت کند.

این ویژگی مهم‌ترین تفاوت ضمانت‌نامه با نهادهای سنتی حقوق مدنی است؛ یعنی:

-بانک طرف اصلی قرارداد نیست بلکه شخص ثالث است؛

- پرداخت وجه ضمانت‌نامه وابسته به اثبات تخلف نیست؛

- ضمانت‌نامه بانکی یک «تعهد مستقل» از قرارداد پایه محسوب می‌شود.

به همین دلیل ضمانت‌نامه بانکی «ابزار اصلی مدیریت ریسک» در قراردادهای پیمانکاری و پروژه‌های بزرگ محسوب می‌شود.

انواع ضمانت‌نامه‌های بانکی

- ضمانت‌نامه شرکت در مناقصه
- ضمانت‌نامه حسن انجام کار
- ضمانت‌نامه پیش‌پرداخت
- ضمانت‌نامه استرداد کسور وجه‌الضمان
- ضمانت‌نامه تعهد پرداخت

آیا تضمین ضمانت‌نامه بانکی امکان‌پذیر است؟

بله؛ در معاملات بین‌المللی از نهادی به نام ضمانت‌نامه متقابل (Counter Guarantee) استفاده می‌شود.

ضمانت‌نامه متقابل چیست؟

وقتی یک پیمانکار خارجی از بانکی ایرانی درخواست صدور ضمانت‌نامه می‌کند، بانک ایرانی معمولاً تنها زمانی ضمانت‌نامه را صادر می‌کند که:

- یک بانک خارجی معتبر به نفع بانک ایرانی ضمانت‌نامه متقابل با ارز خارجی صادر کند.

در این سازوکار:

- بانک خارجی ضامن بانک ایرانی است؛

- بانک ایرانی ضامن پیمانکار؛

- کارفرمای داخلی ذی‌نفع نهایی ضمانت‌نامه خواهد بود.

این «لایه دوم تضمین» باعث کاهش ریسک بانک ایرانی در قراردادهای بزرگ بین‌المللی می‌شود.

تفاوت ضمانت‌نامه بانکی با وجه التزام

وجه التزام چیست؟

طبق ماده ۲۳۰ قانون مدنی وجه التزام مبلغی است که طرفین قرارداد به‌عنوان خسارت ناشی از عدم انجام تعهد یا تأخیر در انجام آن تعیین می‌کنند.

وجه التزام تعهد مستقیم یکی از طرفین قرارداد است و برای دریافت آن معمولاً نیاز به اثبات تخلف در مرجع قضایی وجود دارد.تفاوت‌های اصلی با ضمانت‌نامه بانکی

شخص تعهدکننده:

- وجه التزام: یکی از طرفین قرارداد

- ضمانت‌نامه بانکی: شخص ثالث (بانک)

نیاز به اثبات تخلف:

- وجه التزام: بله؛ کارفرما باید قصور پیمانکار را در دادگاه ثابت کند

- ضمانت‌نامه بانکی: خیر؛ صرف اعلام قصور برای بانک کافی است

- ماهیت تعهد:

- وجه التزام: تابع قرارداد اصلی

- ضمانت‌نامه بانکی: «تعهد مستقل» و غیرتابع

- کاربرد عملی:

در بسیاری از قراردادهای دولتی و پروژه‌های کلان، استفاده از وجه التزام کنار گذاشته شده و جای خود را به ضمانت‌نامه‌های مستقل بانکی داده است.

مزایای استفاده از ضمانت‌نامه بانکی :

- حذف نیاز کارفرما به طرح دعوا برای اثبات تخلف

- سرعت در وصول خسارت

- کاهش ریسک پروژه

- استانداردسازی روش‌های تضمین در پروژه‌های دولتی

- قابلیت انتقال بین‌المللی در قالب ضمانت‌نامه متقابل

سوالات متداول :

۱. آیا بانک می‌تواند از پرداخت وجه ضمانت‌نامه خودداری کند؟

خیر؛ در ضمانت‌نامه مستقل، بانک مکلف به پرداخت است و نمی‌تواند به روابط پیمانکار و کارفرما استناد کند.

۲. آیا ضمانت‌نامه بانکی قابل تمدید است؟

بله. با درخواست مشتری و موافقت بانک، تمدید امکان‌پذیر است.

۳. آیا ضمانت‌نامه بانکی قابل توقیف است؟

در رویه قضایی، ضمانت‌نامه بانکی «حق مالی» محسوب می‌شود و در مواردی قابل توقیف است.

۴. آیا ضمانت‌نامه بانکی قابل ابطال است؟

جز در موارد جعل، فساد یا اثبات عدم صلاحیت امضاکنندگان بانک، ابطال آن بسیار محدود و دشوار است.

ریحانه رودبارانی

وکیل دادگستری

رویه قضایی فروش آنلاین | الزامات قانونی فروشگاه‌های اینترنتی و حقوق مشتری

نویسنده: مصطفی کاراندیش – وکیل دادگستری

توافق بر نرخ بالاتر از تورم؛ مشروع یا ربوی؟

تحلیل رأی وحدت رویه شماره ۸۰۵ دیوان عالی کشور و جایگاه وجه التزام قراردادی در حقوق ایران

اجرای احکام مدنی یکی از مراحل حساس و مهم دادرسی است که رعایت دقیق آن، از بروز اطاله دادرسی و تضییع حقوق اصحاب دعوی جلوگیری می‌کند.
این مجموعه شامل ۸۶ نکته کلیدی و کاربردی است که توسط رئیس کل دادگستری استان تهران ابلاغ شده و تمامی جنبه‌های مرتبط با توقیف اموال،
ابلاغ اجرائیه، مزایده، اعتراض ثالث و نحوه اجرای محکومیت‌های مالی را پوشش می‌دهد.
آشنایی با این نکات برای وکلا، قضات، دانشجویان حقوق و تمامی فعالان عرصه حقوقی ضروری است.